OBJAWY  FAS
(Fetal Alcohol Syndrome) – Płodowy Zespół Alkoholowy

OBJAWY PODSTAWOWE

niski wzrost i waga

wąska górna waga

brak rynienki podnosowej

małe szpary oczne

uszkodzenia
Ośrodkowego Układu Nerwowego

ekspozycja na alkohol

Integracja Sensoryczna Knurów

SKUTKI SPOŻYWANIA ALKOHOLU 
W OKRESIE CIĄŻY

a. Śmierć komórek mózgowych – to znaczy, że dziecko przychodzi na świat z mniejszą ilością komórek nerwowych i jego mózg jest mniejszy. Ma to bezpośredni wpływ na rozwój i funkcjonowanie dziecka w przyszłości.

b. Migrację komórek do niewłaściwych obszarów – oznacza to, że w procesie tworzenia się komórki nerwowe (neurony) nie trafiają do tych obszarów, w których powinny podjąć swoją pracę, ale znajdują się zupełnie gdzie indziej. W efekcie dziecko ma w głowie ”bałagan”. Taki ”neurologiczny mętlik” powoduje poważne problemy z zapamiętywaniem, przetwarzaniem informacji, poznawaniem, myśleniem.

c. Tworzenie się niewłaściwych połączeń pomiędzy neuronami, co również ma wpływ na to, jak dziecko odbiera świat.

Wiele dzieci z FAS ma np. podwyższony próg bólu – bodziec bólowy musi być naprawdę silny, by dziecko go odczuło. Rodzice dzieci z FAS znają z własnego doświadczenia sytuacje, w których dziecko zraniło się i tego nie odczuło. Jedynie poważne skaleczenie lub siniec świadczy o tym, że miało miejsce jakieś zranienie.

Alkohol (nawet spożywany sporadycznie i w małych ilościach) może spowodować takie skutki.

SKUTKI ODDZIAŁYWANIA
ALKOHOLU NA MÓZG DZIECKA

a. ciało modzelowate – przekazuje informacje pomiędzy prawą i lewą półkulą. Lewa odpowiada za zasady, konsekwencję, precyzowanie i porządkowanie myśli. Prawa półkula odpowiada za myślenie abstrakcyjne, emocje i odczuwanie, twórcze myślenie i intuicję. Ciało modzelowate pomaga obu półkulom współpracować przy podejmowaniu codziennych decyzji. U niektórych dzieci z pełnoobjawowym FAS stwierdza się niedorozwój (lub całkowity brak) ciała modzelowatego. Takie osoby mają trudności z odróżnianiem prawej strony od lewej, wykonywaniem ruchów naprzemiennych, nie potrafią maszerować, tańczyć, są niezgrabne. Jeśli brakuje wielu połączeń pomiędzy dwiema półkulami mózgu informacje przepływają powoli i nieskutecznie. to może tłumaczyć częściowo fakt dlaczego osoba z FAS / FASD, gdy odczuwa nagły impuls, by coś zrobić od razu wprowadza go w czyn, a dopiero potem, po fakcie uświadamia sobie konsekwencje. Osoby z FAS \FASD znają zasady postępowania i rozumieją konsekwencje ich złamania, ale nie są w stanie najpierw myśleć, a później działać.

b. móżdżek – odpowiada za koordynację ruchów, funkcje motoryczne, czyli zgrabne, skoordynowane ruchy oraz równowagę. Dzieci z uszkodzeniami móżdżku mają trudności z wchodzeniem i schodzeniem po schodach, skakaniem na jednej nodze, utrzymywaniem równowagi (nawet w sytuacjach zabawy – zjeżdżalnia na placu zabaw).

c. zwoje podstawy – odpowiadają za pamięć i procesy poznawcze

d. hipokamp – bierze udział w procesach uczenia się i pamięci

e. płaty czołowe – odpowiadają za funkcje wykonawcze, kontrolę impulsów, osąd                    

   Z uszkodzeniem płatów czołowych wiąże się osłabienie następujących umiejętności i funkcji :

a. zachowania społeczne – problemy z radzeniem sobie w sytuacjach społecznych;
b. zachowania seksualne – trudności z kontrolowaniem impulsów seksualnych;
c. rozwiązywanie problemów – niezdolność do spontanicznego rozwiązywania problemów;
d. porządkowanie informacji – problemy z porządkowaniem informacji docierających z zewnątrz i z organizmu dziecka e. pamięć – problemy z gromadzeniem i / lub przetwarzaniem informacji;
f. planowanie – trudności z wyciąganiem wniosków z uprzednich sytuacji;
g. poczucie czasu – trudności z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych( np. czasu);
h. funkcje motoryczne – zaburzone;
i. regulacje słowne – przymus głośnego mówienia, potrzeba informacji zwrotnej;
j. chwiejność emocjonalna – przesadna zmienność nastrojów;
k. samokontrola, motywacja – wymaga częstych podpowiedzi i nadzoru oraz motywowania przez innych  

     Wymienione problemy u każdego dziecka z FAS lub FASD mogą wystąpić w różnym nasileniu i różnych układach, jedne mogą się pojawić, inne nie muszą w ogóle się ujawnić w rozwoju dziecka.

DYSFUNKCJE INTEGRACJI SENSORYCZNEJ U DZIECI FAS / FASD

DIAGNOZA DZIECI Z FAS/FASD

– nadwrażliwość dotykowa
– nadwrażliwość słuchowa
– niedowrażliwość smakowa
– niedowrażliwość węchowa
– zaburzenia różnicowania dotykowego
– niedowrażliwość przedsionkowa ( zbyt wysoki poziom aktywności ruchowej, potrzeba huśtania się, kręcenia na karuzeli, ciągłego poszukiwania możliwości intensywnego ruchu, zmieniania pozycji ciał, a szczególnie głowy)
– niedowrażliwość proprioceptywna (dziecko wykonuje sztywne, nieskoordynowane ruchy, wydaje się niezdarne, ma trudności z ocenianiem odległości, wpada na przedmioty, może mieć obniżone lub podwyższone napięcie mięśniowe, ma trudności z wyczuciem jakiej siły potrzeba np. do chwycenia zabawki, kredki, trudności z wchodzeniem, schodzeniem po schodach, ubieraniem, rozbieraniem się, zapinaniem guzików, odkręcaniem pokrywek, kurków)
– niedowrażliwość wzrokowa
– zaburzenia czucia temperatury ( może nie czuć bardzo gorącej wody, nie zauważyć oparzenia wodą, ogniem na kuchence)
– podwyższony próg bólu (dziecko nie czuje skaleczenia, silnego uderzenia)
– problemy z koordynacją ruchów (zaburzona mała i duża motoryka)
– problemy z planowaniem motorycznym (trudności w realizacji sekwencji wyobrażenie- zaplanowanie – wykonanie)
– opóźnienie w rozwoju mowy ( nie jest najbardziej charakterystyczne)
– opóźnienie rozwoju ruchowego
– trudności w nauce
– słaba organizacja zachowania (impulsywność, rozpraszalność)  

Postawienie szybkiej diagnozy do (5 – 6 r. ż.) i podjęcie terapii przez dziecko zmniejsza jego problemy w codziennym funkcjonowaniu i nauce szkolnej. Terapia powinna odbywać się w odpowiednio wyposażonym gabinecie terapii integracji sensorycznej i być prowadzona przez wyszkolonego terapeutę integracji sensorycznej. Niektóre ćwiczenia można będzie wykonywać w domu, np. masaże, zabawy z rozpoznawaniem przedmiotów bez udziału wzroku, turlanie itp. po uprzednim ich omówieniu i nauczeniu się prawidłowego wykonywania przez opiekuna.
Diagnoza FAS/FASD nastręcza jeszcze sporo trudności z racji wielości zaburzeń rozwojowych oraz różnorodnego obrazu klinicznego. Powoduje to zamieszanie i wielość koncepcji dotyczących trafnych i rzetelnych sposobów diagnozowania omawianego zaburzenia. Dosyć dużo cech dysmorfii twarzy, wad narządów pojawia się zarówno u dzieci z FAS, jak i w zespołach genetycznych. Znane są też przypadki tzw. fenokopii FAS, gdy matka nie piła alkoholu w ciąży, a dziecko ma ewidentnie cechy dysmorficzne typowe dla FAS.         

 Alkoholowy Zespół Płodowy – FAS stanowi jednostkę chorobową ,według klasyfikacji zaburzeń rozwojowych ICD opisaną kodem Q.86.0., która określają cztery podstawowe kryteria:
– udokumentowane picie alkoholu przez matkę w ciąży
– deficyt wzrostu, wagi i obwodu głowy w życiu płodowym oraz po urodzeniu
– zespół anomalii fizycznych wyrażających się widocznymi deformacjami budowy ciała, szczególnie twarzy
– zaburzenia neurobechawioralne (wiążące się z nieprawidłowościami ze strony układu nerwowego , mającymi wpływ na funkcjonowanie i zachowanie)  

Lekarz pediatra może zdiagnozować zespół FAS jako embriopatię poalkoholową na podstawie wywiadu (nadużywanie przez matkę w okresie ciąży alkoholu), małego obwodu głowy oraz cech dysmorfii twarzy (wygładzenie rynienki podnosowej, wąska górna warga, zmarszczka nakątna, opadające powieki, małe, wąskie szpary powiekowe, dodatkowo szeroko rozstawione oczy). Diagnoza taka może być podstawą do orzeczenia o niepełnosprawności.

W przetłumaczonej i opracowanej w 2011 r. przez Małgorzatę Klecką 4 stopniowej Skali Diagnostycznej (jedynej wykorzystywanej w Polsce) kryteriami diagnostycznymi FAS są :
a. prenatalna ekspozycja na alkohol ( może być mniej lub bardziej pewna, czy udokumentowana)
b. prenatalne i postnatalne opóźnienie wzrostu ( waga i długość ciała)
c. charakterystyczne dysmorfie twarzy (trzy cechy bierze się pod uwagę – słabo rozwinięta lub całkowity brak rynienki podnosowej, wąska górna warga oraz krótkie szpary powiekowe – mierzone na podstawie opracowanych specjalnie zdjęć i siatek, wynik jest podyktowany dokładną datą urodzenia dziecka) cechy te są najbardziej widoczne w wieku od 2 do 10 lat.
d. zaburzenia w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego (objawy neurologiczne, opóźnienia rozwojowe, opóźniony rozwój intelektualny) potwierdzone trzema niezależnymi badaniami – np. EEG, tomografia komputerowa, badanie neurologiczne, badanie poziomu inteligencji, badanie testem integracji sensorycznej  

Cztery stopnie w omawianej skali odnoszą się do nasilenia danej cechy lub wyników badań i mogą się wyrażać następująco:
1. znaczne, wyraźnie stwierdzone
2. umiarkowane
3. nieznaczne, prawdopodobne
4. brak, mało prawdopodobne  

OBJAWY PIERWOTNE U DZIECI FAS / FASD

OBJAWY WTÓRNE U DZIECI FAS / FASD

Fizyczne i psychiczne (w tym umysłowe) objawy, z którymi dziecko obciążone prenatalnym wywiadem alkoholowym przychodzi na świat nazywamy objawami pierwotnymi. Zniekształcenia twarzy (cechy dysmorficzne) charakterystyczne, często występujące, ale nie wszystkie diagnostyczne: krótkie szpary powiekowe, opadające powieki, zmarszczki nakątne, szeroko rozstawione oczy, krótkowzroczność, zez, krótki, zadarty nos, szeroka nasada nosa, słabo wykształcona rynienka podnosowa, cienka górna warga, płaska środkowa część twarzy, mała, słabo rozwinięta szczęka, szczególnie żuchwa. Inne zniekształcenia: duże lub zdeformowane uszy, niedorozwój płytki paznokci u rąk i nóg, krótka szyja, deformacja kości i stawów, nieprawidłowości w budowie serca, małogłowie. Jedna lub dwie z wymienionych cech może pojawić się u zdrowego dziecka na skutek dziedziczenia biologicznego po rodzicach. Kiedy jednak występuje kilka cech wraz z objawami ze strony ośrodkowego układu nerwowego i wywiadem obciążonym piciem alkoholu przez matkę w ciąży można rozważać diagnozę FAS.  

      Nieprawidłowości i problemy w funkcjonowaniu układu nerwowego wyrażają się wzmożonym lub obniżonym napięciem mięśniowym, pobudzeniem psychoruchowym, niedowrażliwością lub nadwrażliwością na bodźce. W przyszłości powoduje to problemy z pamięcią, uwagą, zrozumieniem pojęć abstrakcyjnych, czyli trudności w uczeniu się i funkcjonowaniu społecznym.  

     Istnieje zespół różnorodnych objawów, trudniejszych do zdiagnozowania, o mniejszym nasileniu nazywanych FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorder) – Poalkoholowe Uszkodzenie Płodu.  

     Nie ma dwojga identycznych dzieci z FAS lub FASD. Objawy występują w różnym natężeniu: od łagodnych do bardzo poważnych. Zależne jest to od od ilości spożywanego przez matkę alkoholu, okresu ciąży, diety matki, jej wieku, a także od cech indywidualnych i odporności rozwijającego się dziecka. Jednak nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu, która na 100% nie wpłynie uszkadzająco na płód. Najbardziej podstępne uszkodzenia spowodowane są okazjonalnym piciem alkoholu w ciąży.  

     Osoby z FASD mają mniej natężone objawy i mniej uszkodzeń niż dzieci z pełnoobjawowym FAS. Ponieważ jednak trudniej w ich przypadku o diagnozę są traktowane jako zdrowe, a oczekiwania społeczne są wobec nich takie same, jak wobec innych zdrowych dzieci. W Polsce ok. 900 dzieci rocznie rodzi się z pełnoobjawowym FAS oraz ok. 9000 z innymi uszkodzeniami typu FASD.         

    Nawet najlepsza opieka po urodzeniu nie ma wpływu na obecność objawów pierwotnych !!!


Objawy wtórne powstają w ciągu życia dziecka. składają się na nie :
a. lęk, złość, unikanie, wycofanie
b. wejście w rolę ofiary lub prześladowcy
c. zamknięcie się w sobie, kłamstwa, ucieczki z domu
d. przerwanie nauki szkolnej
e. bezrobocie
f. zależność od innych, chęć zadowolenia innych
g. choroby psychiczne, depresja, samookaleczanie się , tendencje i próby samobójcze
h. gwałtowne i szokujące zachowania
i. impulsywność
j. kłopoty z prawem
k. skłonność do uzależnień  

     Na wystąpienie objawów wtórnych ma wpływ środowisko i sposób postępowania z dzieckiem. Czynniki środowiskowe chroniące osoby z FAS / FASD przed rozwojem zaburzeń wtórnych to :  

1. życie w stabilnym i zaspokajającym potrzeby dziecka środowisku przez co najmniej 3/4 trwania dotychczasowego życia
2. postawienie diagnozy FAS / FASD przed 6 r. ż.
3. przebywanie w dobrej, rodzinnej atmosferze w wieku od 8 do 12 r. ż.
4. brak odnotowanych przypadków przemocy wobec osoby z FAS
5. zakwalifikowanie do korzystania z pomocy specjalistów
6. stałość i przewidywalność środowiska
7. życie rodzinne pozbawione przemocy
8. dostęp do fachowej pomocy  

    Okazuje się, że te osoby, u których FAS / FASD został rozpoznany we wczesnym dzieciństwie miały mniej zaburzeń wtórnych, potrafiły utrzymać pracę i funkcjonowały zgodnie ze swoimi możliwościami.