TERAPIA FAS
DZIECKO Z FAS W WIEKU 0-3 LAT
Dla niemowląt z FAS / FASD pierwsze miesiące życia mogą być bardzo trudne. Niektóre z nich mogą przechodzić zespół abstynencyjny, zwłaszcza te, których matki piły alkohol w czasie ciąży regularnie i w dużych ilościach. Zespół abstynencyjny u niemowląt może się objawiać drgawkami, zaburzeniami snu, zaburzeniami pracy jelit oraz skrajną nadwrażliwością. Niektóre z trudnością radzą sobie z każdym nowym, nagłym bodźcem dźwiękowym czy dotykowym. Bodźce takie mogą powodować drażliwość i przestymulowanie układu nerwowego. Wiele dzieci z FAS / FASD rodzi się przedwcześnie z niską wagą urodzeniową. Niektóre mogą mieć trudności z pobieraniem pokarmu ze względu na słabo wykształcony odruch ssania, osłabione mięśnie biorące udział w połykaniu oraz nieprawidłowości budowy jamy ustnej. Czynniki te mogą wpływać na opóźnienie rozwoju dziecka.
U większości niemowląt i małych dzieci z FAS występują następujące objawy :
– drażliwość, nerwowość
– problemy ze ssaniem i karmieniem
– zaburzenia snu
– nadwrażliwość na dźwięk i światło
– ciągły płacz i stan napięcia
Małe dzieci z FAS mają skłonność do:
– złoszczenia się
– rozpraszania się
– nadpobudliwości
– krótkiego czasu skupiania uwagi
– opóźnień rozwojowych
– słabego rozwoju aparatu mięśniowego
W okresie niemowlęcym dzieci rozwijają się szybciej niż w jakimkolwiek innym okresie życia, także dzieci z FAS. Opiekun / rodzic powinien cieszyć się z najmniejszych sukcesów dziecka. Można zapisywać dni, w których osiągnęło jakiś kamień milowy swojego rozwoju: uśmiechnęło się, wstało o własnych siłach, trafiło łyżeczką do buzi, zaczęło raczkować, powiedziało pierwsze słowo. Należy pamiętać, że dzieci z FAS / FASD osiągają swoje kamienie milowe później niż zdrowe dzieci. Tym bardziej powinno to być ważnym i radosnym wydarzeniem.
Należy zadbać o środowisko, w którym dziecko może się bawić bezpiecznie, ale swobodnie. Dzieci z FAS /FASD wymagają więcej nadzoru i granic bezpieczeństwa niż ich zdrowi rówieśnicy. Warto zaopatrzyć się w nakładki na kanty stołów, zabezpieczenia schodów itp.
Dzieci często słabo przybierają na wadze pomimo tego, że są prawidłowo karmione. Niedowaga może utrzymywać się do okresu dojrzewania, kiedy (szczególnie dziewczęta) mogą gwałtownie zacząć zmieniać sylwetkę – nawet do otyłości. Opóźnienie wzrostu może być obecne przez cały okres dzieciństwa. Należy uważnie obserwować wagę dziecka i zadbać o bogatą w składniki odżywcze dietę, ograniczenie słodyczy, wyeliminowanie chipsów.
Dzieci z FAS\FASD nie mają prawidłowo rozwiniętego cyklu spanie – czuwanie. Łatwo je rozbudzić, trudno przewidzieć, kiedy i jak długo będą spały. Za zdrowym dzieckiem wystarczy podążać i dostosować się do jego naturalnego rytmu. Dziecku z FAS należy ”zaproponować” rozkład dnia i konsekwentnie go przestrzegać wykonując, na przykład, czynności pielęgnacyjne zawsze o tej samej porze i w podobnej kolejności.
Niemowlęta i dzieci z FAS często miewają problemy z przywiązaniem. Mogą nie czynić różnicy między osobami bliskimi a obcymi. Mogą w taki sam sposób traktować przyjaciela i dopiero co poznaną osobę. problemy te narastają wraz z wiekiem dziecka, co jest bardzo trudnym wyzwaniem dla rodziców. Opiekunowie muszą być bardzo czujni i mieć kontrolę nad dzieckiem całą dobę.
DZIECKO Z FAS W WIEKU 13-18 LAT
Typowa dla dzieci z FAS/FASD szczupła sylwetka zaczyna się zmieniać w okresie dojrzewania. Dziewczynki mają wówczas skłonności do otyłości. Po okresie dojrzewania typowe cechy twarzy – charakterystyczne dla FAS – mogą być trudne do rozpoznania.
Nastolatki z FAS/FASD mają skłonność do kłamstwa i kradzieży. To główny problem tego okresu rozwojowego. Miewają słabą ocenę swoich czynów. Mogą mieć trudności w relacjach z innymi rówieśnikami. Nierzadko eksperymentują z alkoholem i narkotykami. W tym okresie istnieje duże ryzyko depresji i prób samobójczych.
Nastolatki z FAS/ FASD wyglądają podobnie do swoich rówieśników. Jednak ich poziom rozwojowy może być równy poziomowi sześciolatka. Dlatego potrzebują nadzoru i opieki. W opiece nad nastolatkami należy podkreślić następujące czynniki :
– struktura: opracuj rozkład dnia, niech dziecko ma ograniczony wybór, jasne reguły i działa rutynowo
– troskliwy nadzór: nie dopuść, aby nastolatek znalazł się w niebezpiecznej dla siebie sytuacji.
– prostota: polecenia przekazuj krotko, zwięźle i po kolei
– ”od słupka do słupka”: podziel zadania na drobne polecenia, pomocna może być lista czynności wypisana na kartce, nie zapominaj o nagrodach.
Nastoletnie dziecko rozumie podstawowe informacje na temat FAS/ FASD. Należy dostarczać im wiedzy na temat sposobu ich funkcjonowania. Wiedza ta może być bardziej szczegółowa od tej przekazywanej na wcześniejszych etapach rozwoju. Dziecko może samo czytać podsuwaną mu odpowiednią literaturę. Niektóre z nastolatków mogą być podatne na presję dotyczącą aktywności seksualnej lub próbowania alkoholu i narkotyków. Mogą w ten sposób szukać akceptacji wśród rówieśników.
Ważne jest, aby pamiętać, że nastolatki nie wyrastają z FAS/FASD. Niezależnie od wieku metrykalnego ich funkcjonowanie społeczne i emocjonalne może wskazywać na znacznie niższy rozwój. Bywa, że nawet pełnoletnie osoby wciąż potrzebują nadzoru i pomocy, aby poprzez nieprzemyślane wybory nie znalazły się w kłopotach.
DZIECKO Z FAS W WIEKU 3-6 LAT
Dzieci w wieku 3-6 czyli w tzw. w wieku przedszkolnym są najczęściej przyjacielskie, serdeczne, gadatliwe i chętnie wchodzą w kontakty społeczne. Bywa, że potrafią posługiwać się kwiecistym językiem, choć niestety ich mowa nie odzwierciedla poziomu myślenia. Ich funkcje poznawcze, motoryczne i ogólny rozwój mowy są zazwyczaj na niskim poziomie.
Widoczne są objawy nadpobudliwości. Występuje nadwrażliwość na dotyk i dźwięki. Może być im trudno przechodzić z jednej czynności do drugiej. Mają kłopoty w przypadku zmian w rozkładzie dnia. Często się denerwują i ulegają zmianom nastroju – co narasta wraz z wiekiem.
Dzieci z FAS/FASD nie mają poczucia niebezpieczeństwa, zagrożenia. Mogą nie odróżnić przyjaciela od wroga, toteż do obcych ludzi mogą odnosić się w identyczny sposób jak do swoich rodziców. Z tego powodu konieczny jest ciągły nadzór. Cała rodzina potrzebuje pomocy, gdyż rodzice ulegają przeciążeniu opiekując się mało przewidywalnym dzieckiem.
Dzieci z FAS \FASD mogą mieć trudności w rozwijaniu przyjaźni. Rodzic powinien stwarzać okazje do nawiązywania kontaktów swojego dziecka z rówieśnikami i utrzymywania przyjaźni, uczyć okazywania zainteresowania i dzielenia się. Dzieci z FAS często dobierają sobie przyjaciół młodszych o 2 – 3 lata. Należy uczyć dzieci pielęgnowania przyjaźni, w przeciwnym razie będą zbyt zależne od opiekunów i rodziców.
DZIECKO Z FAS W WIEKU 6-13 LAT
Dzieci w tym wieku nadal mogą rozwijać się wolniej od rówieśników. Mogą wyglądać na źle odżywione pomimo prawidłowo stosowanej diety. Powolny wzrost objętości głowy wskazuje na wolny rozwój mózgu.
Rozpoczęcie nauki szkolnej to okres, w którym mogą pojawić się dodatkowe problemy. Dzieci z FAS /FASD mają trudności w dopasowaniu się do nowej grupy i nawiązaniu pozytywnych relacji. Wolałyby bawić się z młodszymi dziećmi lub przebywać z dorosłymi. W tym okresie ważne jest wpajanie dziecku zasad funkcjonowania w grupie.
Dzieci z FAS /FASD mają trudności w czerpaniu wiedzy z doświadczeń, w przestrzeganiu zasad. Potrafią je wymienić, ale nie stosują się do nich. Nadal nie pojmują konsekwencji swoich działań. Skomplikowane środowisko szkolne może być dla nich szczególnie trudne. Dzieci mogą czuć się przytłoczone nowym otoczeniem i wymaganiami, którym nie mogą sprostać. Trudności w uczeniu się powodują złość, frustrację, gwałtowne zmiany nastroju, odmowę współpracy. Trzeba rozmawiać z dzieckiem, spokojnie je wysłuchać. Być może należy zmodyfikować warunki szkolne, by dziecko o specjalnych potrzebach mogło sobie w nich radzić. Warto w tym względzie współpracować ze szkołą.
Szczególne problemy stwarzają deficyty pamięci u dzieci. Jest to frustrujące nie tylko dla dziecka, ale też dla rodziców i nauczycieli. Dziecko nie pamięta co należy przygotować na zajęcia, nie pamięta o wydarzeniach klasowych. Warto założyć i sprawdzać zeszyt do korespondencji z nauczycielami. Zdarza się, że dziecko z trudem nauczy się materiału i zostanie przepytane przez rodzica wieczorem, a już następnego dnia niewiele z tego pamięta.
Zdarza się, że z powodu deficytów dziecko reaguje na konkretną sytuację całe godziny po tym, gdy miała ona miejsce. Dzieci maja trudności w formułowaniu ogólnych wniosków na podstawie serii konkretnych wydarzeń, bo ich mózg nie rozpoznaje tych sytuacji jako podobnych do siebie. Często pakują się w kłopoty, gdyż ich zachowanie postrzegane jest jako prowokujące, podczas gdy one po prostu nie potrafią rozpoznać, że znalazły się w sytuacji analogicznej do poprzedniej. Polecenia : ”Nie baw się piłką w pobliżu tego okna” dziecko nie zrozumie, że nie wolno mu się bawić także przed sąsiednim oknem ”.
Czas, pieniądze, matematyka – to dla dzieci z FAS kwestie trudne do zgłębienia. Nie potrafią posługiwać się zegarkiem często do ukończenia 12 roku życia. Trudno im zrozumieć wartość pieniędzy. W ich rozumieniu za złotówkę można kupić lizaka albo komputer. W związku z tym trzeba ograniczać dzieciom dostęp do pieniędzy, wyliczać im pieniądze w małych kwotach. Mogą długo nie rozumieć, że sto złotych to znacznie więcej niż złotówka (to przecież jeden pieniądz!).
Należy wpajać dziecku zasadę poszanowania swojej i czyjejś własności. Dzieci z FAS często przywłaszczają sobie cudzą własność, zabierając to, co znajduje się w zasięgu ich wzroku. Nie rozumieją pojęcia kradzieży. Trzeba uczyć dziecko, by pytało, zanim weźmie coś, co do niego nie należy. Ta zasada powinna obowiązywać wszędzie, także w domu .
Sprawdza się ograniczanie wyboru. Zbyt duża oferta powoduje frustracje. Proste pytanie : ”Co zjadłbyś dziś na obiad?” może stać się zarzewiem konfliktu. Zbyt wiele możliwości wytraca dziecko z FAS z równowagi. Bezpieczniej jest zapytać :”Wolisz na obiad naleśniki czy pierogi”? Taki wybór jest dla dziecka znacznie prostszy.
Literatura:
Gray D. D., Adopcja i przywiązanie, Sopot 2010 Jadczak-Szumiło T.,
Neuropsychologiczny profil dziecka z FASD, Warszawa 2009 Jadczak-Szumiło T.,
FAScynujące dzieci, Kraków 2007 Klecka M.,
Ciąża i alkohol . W trosce o Twoje dziecko, Warszawa 2007 Liszcz K.,
Rozpoznaję alkoholowy zespół płodowy, Toruń 2008 Liszcz K.,
Jestem nauczycielem dziecka z FAS, Toruń 2008